Een nieuwe mondiale ethiek

Hans Küng

Uitdagingen en antwoorden

We leven in een wereld en een tijd van nieuwe gevaarlijke spanningen en polarisatie tussen gelovigen en niet-gelovigen, tussen religieuze mensen en agnostici en vrijdenkers, tussen klerikalen en anti-klerikalen - niet alleen in Rusland en Europa, maar ook in Afrika, Noord-Amerika en Azië.

Op deze uitdaging antwoord ik: De mensheid kan niet overleven zonder een coalitie van gelovigen en niet-gelovigen, gebaseerd op wederzijds respect!

Maar velen zeggen me: Leven we niet in een tijd van een nieuwe culturele confrontatie? Toegegeven:

1. We leven in een wereld en een tijd waarin de mensheid wordt bedreigd door een 'botsing tussen culturen', bijvoorbeeld tussen de islamitische en de westerse cultuur. We worden niet zozeer bedreigd door een nieuwe wereldoorlog, maar door allerlei conflicten binnen een land, een stad, een straat of een school.

   Op deze uitdaging antwoord ik: Er zal geen vrede tussen de culturen zijn zonder vrede tussen de godsdiensten!

   Maar velen zullen vragen: Zijn het niet juist de godsdiensten die dikwijls haat, vijand-schap en oorlog steunen en ertoe oproepen? Toegegeven:

2. We leven in een wereld en een tijd waarin de vrede in veel landen wordt bedreigd door allerlei vormen van religieus fundamentalisme - zowel van christenen als van moslims, joden, hindoes en boeddhisten. Dit komt dikwijls voort uit sociale ellende, is een reactie op het westerse secularisme en ontstaat uit het verlangen naar een basis- oriëntatie in het leven.

   Op deze uitdaging antwoord ik: Er zal geen vrede bestaan tussen de godsdiensten zonder een dialoog tussen de godsdiensten!

   Velen zullen zich daartegen verzetten. Is het niet een feit dat er zoveel dogmatische verschillen en scheidslijnen bestaan tussen de verschillende godsdiensten dat een echte dialoog een naïeve illusie is? Toegegeven:
   

3. We leven in een wereld en een tijd waarin betere relaties tussen de godsdiensten worden verhinderd door allerlei vormen van dogmatisme, niet alleen in het rooms-katholicisme, maar in alle kerkelijke richtingen, godsdiensten en ideologieën.

   Op deze uitdaging antwoord ik: Er zal geen nieuwe wereldorde bestaan zonder een wereldethiek , een mondiale ethiek die er ondanks dogmatische verschillen moet komen.

Een nieuwe wereldorde en mondiale ethiek

1. In negatieve termen: een betere wereld zal niet ontstaan op basis van:
   • Uitsluitend diplomatieke offensieven, die maar al te dikwijls niet in staat zijn vrede en stabiliteit in een bepaald gebied te garanderen, en die dikwijls, zoals in het geval van het voormalige Joegoslavië, meer worden gekenmerkt door hypocrisie dan door eerlijkheid;
   • Uitsluitend humanitaire hulp, die politieke daden en oplossingen niet kan vervangen. Door in Bosnië humanitaire hulp in de plaats te stellen van politieke actie, hebben de Europese mogendheden zichzelf overgeleverd aan de macht van de agressors en zijn ze medeplichtig geworden aan oorlogsmisdaden;
   • Uitsluitend militaire interventie. Radicaal pacifisme zou natuurlijk een nieuwe holocaust mogelijk maken, een nieuwe volkenmoord aan het einde van deze eeuw van 'nooit meer'. De gevolgen van militaire interventie zijn echter dikwijls veeleer negatief dan positief;
   • Uitsluitend internationaal recht, zo lang een dergelijk recht berust op de onbeperkte soevereiniteit van staten en meer is gericht op de rechten van staten dan op die van volken en individuen. Als een wet, een wapenstilstand of een verdrag niet steunt op morele overtuigingen en morele bedoelingen, zijn partijen, zoals in Bosnië, zelfs niet bereid om te aanvaarden dat in Europa alleen vreedzame, en door onderhandelingen tot stand gekomen territoriale wijzigingen acceptabel zijn.
2. In positieve termen: een nieuwe wereldorde kan uiteindelijk alleen tot stand komen op basis van:
   • Gemeenschappelijke visies, idealen, waarden, doeleinden en criteria;
   • Een groter mondiaal verantwoordelijkheidsgevoel van volken en hun leiders;
   • Een nieuwe bindende en gemeenschappelijke ethiek voor de gehele mensheid, inclusief staten en machthebbers, die alle culturen en religies omvat. Geen nieuwe wereldorde zonder een nieuwe mondiale ethiek.
3. Wat is de functie van een dergelijke mondiale ethiek?
   • Een mondiale ethiek is geen nieuwe ideologie of superstructuur;
   • Ze maakt de specifieke ethische stelsels van de verschillende godsdiensten en filosofische systemen niet overbodig;
   • Ze is daarom geen substituut voor de Thora, de Bergrede, de Koran, de Bhagavad-gita, de verhandelingen van de Boeddha of de Gesprekken van Confucius;
   • Een mondiale ethiek is niets anders dan het noodzakelijke minimum aan gemeenschappelijke waarden, normen en basisattitudes . Met andere woorden:
   • een minimale basisconsensus over bindende waarden, vaststaande normen en morele attitudes, waarin alle religies zich kunnen vinden, ondanks hun dogmatische verschillen, en die ook kunnen worden onderschreven door niet-gelovigen;
   • Deze consensus over waarden zal van doorslaggevend belang zijn om de oriëntatiecrisis te overwinnen, die een groot probleem is geworden in de hele wereld.

Is dit niet slechts een utopie? Nee, een van de verbazingwekkendste en tegelijkertijd meest welkome ontwikkelingen van het laatste decennium van de 20ste eeuw is de bijna explosieve verbreiding van het idee van een mondiale ethiek, niet alleen in de theologie, de filosofie en de wetenschap, maar ook in de wereldpolitiek en de wereldeconomie. Ik zal wat dieper ingaan op de belangrijkste ontwikkelingen.

De wereldpolitiek ontdekt de mondiale ethiek

Toen ik in 1990 mijn boek Projekt Weltethos (Global Responsibility. In Search of a New World Ethic) publiceerde, bestonden er vrijwel geen geschreven teksten van internationale organisaties over mondiale ethiek waaraan ik kon refereren. Natuurlijk waren er de verklaringen over mensenrechten, met name de Verklaring van de Verenigde Naties uit 1948, maar er bestonden geen verklaringen over de verantwoordelijkheden van de mens. Nu, zes jaar later, kan ik echter verwijzen naar drie belangrijke internationale rapporten, die niet alleen wijzen op het belang van mensenrechten, maar ook expliciet ingaan op de verantwoordelijkheden van de mens. Hierin wordt opgeroepen tot een programma voor mondiale ethiek en de opstellers trachten daarvoor zelfs concrete aanzetten te geven.

a) De Internationale Commissie over Mondiaal Bestuur (1995)
Het rapport van de Commissie over Mondiaal Bestuur draagt de titel Our Global Neigbourhood. Deze 400 bladzijden lange analyse gaat uit van het concept mondialisering. Het valt op dat hierin, alvorens de grote probleemgebieden te behandelen, (mondiale veiligheid, wederzijdse economische afhankelijkheid, internationaal recht, hervorming van de Verenigde Naties) de vraag wordt opgeworpen naar de 'waarden voor het mondiale dorp'. Geconfronteerd met de toename van spanningen tussen buurlanden wordt opgeroepen tot een ethiek voor het ' mondiale dorp'! Als we allen op deze wereld willen samenleven, zullen wrijvingen en spanningen verveelvoudigen als er geen mondiale ethiek wordt opgesteld. 'Zonder leiderschap (een moedig leiderschap dat op alle niveaus van de maatschappij doordrongen is van deze ethiek) zullen zelfs de meest doordachte instituties en strategieën falen.' Vervolgens wordt kort en krachtig vastgesteld dat 'mondiale waarden de hoeksteen van een wereldregering dienen te zijn'. De Commissie is in dit verband van mening dat 'veel mensen over heel de wereld, met name jongeren, eerder dan hun regeringen, waarvoor politieke haalbaarheid op korte termijn dikwijls de voorrang heeft', bereid zullen zijn op dit gebied actie te ondernemen.

Maar wat kan de basis zijn van een 'ethische dimensie van de politieke wereldorde '? Ook hier dient de volgende 'gulden regel' het belangrijkste basisprincipe te zijn: 'Mensen dienen elkaar te behandelen zoals zij zelf behandeld willen worden.' Van hieruit ontwikkelt de Commissie de basiswaarden: respect voor het leven, vrijheid, rechtvaardigheid, wederzijds respect, bereidheid om te helpen en integriteit. 'Al deze waarden zijn op de een of andere manier afgeleid van het principe dat we anderen moeten behandelen zoals we zelf behandeld willen worden. Dit komt overeen met de leer van alle wereldgodsdiensten.'

Bovendien wordt expliciet vermeld dat 'deze waarden moeten worden uitgedrukt in een mondiale burgerlijke ethiek met specifieke rechten en verantwoordelijkheden', waarin 'alle burgers, als individu en als lid van verschillende niet-gouvernementele groeperingen en organisaties, de verplichting zouden moeten accepteren om de rechten van anderen te erkennen en te beschermen'. Een dergelijke mondiale ethiek zou moeten worden vastgelegd in een 'raamwerk van internationale normen', waaraan momenteel wordt gewerkt. Dit 'zou de onpersoonlijke wijze waarop bureaucratische organisaties en markten functioneren menselijker kunnen maken en de competitieve en egoïstische instincten van individuen en groepen aan banden leggen'. Zonder deze ethiek zou de mondiale civil society die aan het ontstaan is 'ongericht en zelfs onregeerbaar' kunnen worden.

In dit verband wordt opgemerkt dat 'rechten gepaard dienen te gaan aan verantwoordelijkheden' , hoewel de auteurs zich er blijkbaar niet van bewust waren dat deze oproep al eens eerder was gedaan tijdens een discussie in de Revolutionaire Raad in Parijs in 1789, maar destijds niet kon worden verwezenlijkt. De 'neiging om de nadruk te leggen op rechten en de verantwoordelijkheden te vergeten' heeft volgens de Commissie 'funeste gevolgen'. 'Wij dringen er bij de internationale gemeenschap dan ook op aan een mondiale ethiek van gemeenschappelijke rechten en gedeelde verantwoordelijkheden eendrachtig te steunen. Doordat een dergelijke ethiek de grondrechten, die al deel uitmaken van het raamwerk van internationale normen, versterkt, kan ze naar onze mening de morele basis vormen voor het opstellen van een effectiever systeem van wereldregering.'

De Internationale Commissie spreekt de hoop uit dat 'deze principes te eniger tijd kunnen worden vastgelegd in een internationaal document met een meer bindend karakter - een mondiaal handvest voor de civil society - dat voor iedereen de basis zou kunnen vormen voor de gemeenschappelijke regels die ten grondslag dienen te liggen aan het mondiale dorp'.

b) De Wereldcommissie voor Cultuur en Ontwikkeling (1995)
Het lijvige rapport van de Wereldcommissie voor Cultuur en Ontwikkeling, dat in samenwerking met de Verenigde Naties en de unesco is gepubliceerd onder de titel De kracht van cultuur, is eveneens van groot belang. Hoewel het rapport in de eerste plaats aandacht schenkt aan de 'de noodzaak tot pluralisme', wordt deze verklaring voorafgegaan door een hoofdstuk waarin de nadruk wordt gelegd op de gemeenschappelijke factoren in plaats van op de verschillen: 'een nieuwe mondiale ethiek', een ethiek van de gehele mensheid .

Maar waarom zouden we een mondiale ethiek nodig hebben? Omdat samenwerking tussen mensen uit verschillende culturen en met verschillende belangen gemakkelijker kan worden gemaakt en conflicten tussen hen kunnen worden verminderd en beperkt als alle mensen en groepen zich door 'gemeenschappelijke verplichtingen verbonden en gemotiveerd' zouden voelen. Het is daarom 'noodzakelijk dat we op zoek gaan naar een gemeenschappelijke kern van ethische waarden en principes'.

Waaraan kan een dergelijke mondiale ethiek zijn ontleend? De formulering van een mondiale ethiek moet zijn geïnspireerd op de culturele rijkdom, gevoelsmatige ervaring, historische context en geestelijke oriëntatie van de verschillende volken. Ondanks alle verschillen zijn er enkele thema's die in bijna elke cultuur terug zijn te vinden; deze kunnen als inspiratiebron dienen voor een mondiale ethiek. Als eerste kunnen we de grote culturele tradities noemen, met name 'het idee van menselijke kwetsbaarheid en de bijbehorende impuls om lijden zoveel mogelijk te verlichten en bescherming te bieden aan ieder individu'. Dit idee is met name ontleend aan het boeddhisme, maar het is ook aanvaardbaar voor andere godsdiensten. En ook hier wordt allereerst verwezen naar de 'gulden regel', waarin de morele gelijkwaardigheid van alle mensen wordt benadrukt, en die terug te vinden is in de tradities van het confucianisme, het taoïsme, het hindoeïsme, de leer van Zarathoestra, het jodendom, het christendom en de islam, en ook impliciet deel uitmaakt van andere godsdiensten.

Naast elementen uit de grote culturele tradities tracht de Commissie ook ethische elementen te ontwikkelen die zijn ontleend aan de mondiale burgerlijke cultuur, die eveneens deel zullen moeten uitmaken van een nieuwe mondiale ethiek. Hierbij wordt in de eerste plaats gewezen op mensenrechten.

Hoe belangrijk mensenrechten, democratie, bescherming van minderheden, vreedzame oplossing van conflicten en gelijkwaardigheid binnen en tussen generaties ook zijn, toch hebben deze principes veeleer betrekking op sociale en politieke rechten en vooronderstellingen dan op ethische principes. En ook deze Commissie is van mening dat het bijzonder moeilijk is om vanuit algemeen erkende mensenrechten een gemeenschappelijke ethiek af te leiden , aangezien er over dit onderwerp grote verschillen in interpretatie bestaan tussen het Westen en een aantal niet-westerse landen. In Zuid-Azië bijvoorbeeld hebben mensenrechtenactivisten moeten erkennen dat:

• veel rechten uitsluitend in de context van religie, verwantschap en andere instituties worden gezien;
• de plichten van mensen meestal boven hun mensenrechten worden gesteld;
• de in de Verklaring van de Verenigde Naties genoemde mensenrechten ofwel onbekend zijn, ofwel zeer ver afstaan van de belevingswereld van de bevolking.

Vanuit mijn religieuze verantwoordelijkheid vraag ik mij echter af waarom de Wereldcommissie in haar pleidooi voor een mondiale ethiek niet nadrukkelijker en uitgebreider aandacht schenkt aan de grote religieuze en ethische tradities van de wereld. Is men bang voor het woord 'religie' of voor de realiteit van religies? Ik vermoed dat deze terughoudendheid iets te maken heeft met de desastreuze rol die sommige godsdiensten in de recente geschiedenis hebben gespeeld - en nog steeds spelen - op het gebied van mensenrechten, democratie en de wereldvrede. Maar vervolgens vraag ik me af: is in het huidige postmoderne tijdperk niet duidelijk geworden - van Oost-Europa tot Latijns Amerika en van Zuid-Afrika tot de Filipijnen - dat religie niet alleen destructieve maar ook constructieve gevolgen kan hebben, en een geweldige dynamische kracht kan zijn om de mens te bevrijden van totalitaire systemen, de menselijke waardigheid te beschermen, mensenrechten te garanderen en de wereldvrede te bewaren?

Daarom meen ik dat we in het offensief moeten gaan en de onvergelijkbaar grote potentie van de wereldgodsdiensten moeten aanwenden om een mondiale ethiek op te stellen en te implementeren. Hiervoor zijn drie redenen aan te geven:

• In de loop van duizenden jaren is telkens weer gebleken hoe onuitputtelijk de kracht van godsdiensten is.
• Godsdiensten stellen in veel concretere termen de verantwoordelijkheden van de mens aan de orde dan sommige meer recente ethische doctrines.
• De grote figuren uit de wereldgodsdiensten hebben in hun leven prachtig inhoud gegeven aan wat ethiek betekent.

Ik heb niets tegen filosofische en politieke argumenten voor een mondiale ethiek; alle constructieve filosofische en politieke ideeën, opvattingen en argumenten zijn bijzonder welkom. Maar in onze postmoderne tijd moeten we de ontkenning van de rol van godsdienst die zo kenmerkend was voor het moderne westerse denken (en die in veel opzichten zeer reactionair was) verwerpen ten gunste van een meer realistische benadering. Dit is zeer onlangs gedaan in een derde internationaal document, dat een aanvulling is op de twee vorige documenten. Het is echter concreter en gedifferentieerder.

De kern van een mondiale ethiek

De verklaring Op zoek naar mondiale ethische normen van de InterAction Council, die bestaat uit voormalige presidenten en premiers (zoals Helmut Schmidt uit Duitsland, Pierre Trudeau uit Canada en Miguel de la Madrid uit Mexico) werd op 22 mei 1996 in Vancouver goedgekeurd. De negatieve rol die godsdiensten in de wereld hebben gespeeld, en nog steeds spelen, wordt er openlijk in erkend: 'De wereld heeft ook te lijden onder religieus extremisme en geweld, die in de naam van religie worden gepreekt.' Maar ook de positieve rol van godsdiensten wordt niet vergeten: 'Religieuze instituties kunnen nog steeds rekenen op de loyaliteit van honderden miljoenen mensen,' ondanks alle secularisering en consumentisme. 'De wereldreligies behoren tot de grote bronnen van wijsheid voor de mensheid. Deze oeroude schatkamer van wijsheid hebben we nooit harder nodig gehad dan nu.' De minimale criteria zonder welke het samenleven van mensen onmogelijk zou zijn, zijn bijzonder belangrijk; zonder ethiek en zelfbeperking zou de mensheid afglijden naar de wet van de jungle. 'In een wereld van ongekende veranderingen heeft de mensheid bijzonder grote behoefte aan een ethische basis waarnaar zij zich kan richten.'

Hierop volgen enkele uitspraken over ethiek en politiek die van groot belang zijn voor de problemen waarmee we momenteel worden geconfronteerd: 'Ethiek gaat vooraf aan politiek en wetgeving, aangezien politieke actie te maken heeft met waarden en keuzen. Daarom moeten onze politieke leiders hun ideeën en inspiratie ontlenen aan de ethiek.' Om adequaat te kunnen reageren op de enorme veranderingen die ons te wachten staan, dienen onze instituties zich opnieuw te richten op ethische normen: 'De bronnen voor een dergelijke hernieuwde oriëntatie kunnen we vinden in de wereldgodsdiensten en ethische tradities. Zij verschaffen de spirituele basis voor een ethische leidraad om onze etnische, nationale, sociale, economische en religieuze spanningen op te lossen. De wereldgodsdiensten hebben verschillende doctrines, maar propageren allemaal een gemeenschappelijke ethiek van morele basiswaarden. Wat de wereldgodsdiensten gemeen hebben, is veel meer dan wat hen scheidt.'

Deze Verklaring geeft een veel exactere definitie van de kern van een mondiale ethiek, waarvan de eerste aanzet ook al in de twee eerdere verklaringen was verwoord. De InterAction Council bereikt deze precisie door gebruik te maken van de Verklaring aangaande een Mondiale Ethiek , die werd aangenomen door de Raad van de Wereldgodsdiensten: 'We zijn dan ook dankbaar dat de Raad van de Wereldgodsdiensten, die in 1993 in Chicago bijeenkwam, een Verklaring aangaande een Mondiale Ethiek heeft aangenomen, die we in principe ondersteunen.' De InterAction Council benadrukt, gezien vanuit het perspectief van verantwoordelijkheden, dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en de twee Mensenrechtenconvenanten worden bevestigd en nader uitgewerkt door de Verklaring van Chicago: het oprechte besef van de intrinsieke waardigheid van de mens, de onvervreemdbare vrijheid en gelijkheid van alle mensen, en de noodzakelijke solidariteit en onderlinge afhankelijkheid van alle mensen, niet alleen als individuen, maar ook als gemeenschappen.

In deze Verklaring is het onderscheid tussen de wettelijke en ethische aspecten veel duidelijker dan in beide andere documenten: 'We zijn ervan overtuigd dat een betere wereldorde niet kan worden gecreëerd of afgedwongen door uitsluitend wetten, richt- lijnen en verdragen; dat iedere actie voor rechten en vrijheden een bewustzijn van verantwoordelijkheden vooronderstelt, en dat we ons daarom tot zowel de ratio als het gevoel van vrouwen en mannen moeten richten; dat rechten zonder verplichtingen geen lang leven zal zijn beschoren, en dat er geen betere wereldorde zal ontstaan zonder een mondiale ethiek.'

De InterAction Council is zich zeer wel bewust van het feit dat een mondiale ethiek geen substituut kan zijn voor de Thora, het Evangelie, de Koran, de Bhagavad-gita, de verhandelingen van de Boeddha of de ideeën van Confucius en anderen. Een mondiale ethiek kan alleen een noodzakelijk minimum aan gemeenschappelijke waarden, normen en basisattitudes creëren. Op basis van de Verklaring van Chicago geeft de InterAction Council een bijzonder goede definitie van het concept 'mondiale ethiek': 'een minimale basisconsensus over bindende waarden, vaststaande normen en morele attitudes, die kunnen worden onderschreven door alle godsdiensten, ondanks hun dogmatische verschillen, en waar ook niet-gelovigen zich in kunnen vinden.' Eensgezindheid tussen gelovigen en niet-gelovigen (en ook tussen theologen, filosofen, godsdienstwetenschappers en sociale wetenschappers) op het gebied van ethiek is belangrijk. Maar nog belangrijker is dat deze ervaren staatslieden de kern overnemen uit de Verklaring aangaande een Mondiale Ethiek van de Raad van de Wereldgodsdiensten, waarin voor het eerst in de geschiedenis van de godsdienst werd verklaard dat een mondiale ethiek van doorslaggevend belang is voor elke mogelijke individuele, sociale en politieke vorm van ethiek.

De opstellers van de Verklaring aangaande een Mondiale Ethiek pretenderen niet dat ze een nieuwe moraal hebben uitgevonden, die zou moeten worden opgelegd aan niet-westerse en zelfs westerse godsdiensten. Er wordt slechts in benadrukt wat godsdiensten in het Westen, Oosten, Noorden en Zuiden al gemeenschappelijk hebben - hoewel dit dikwijls aan het oog wordt onttrokken door allerlei 'dogmatische' meningsverschillen en onduldbare zelfvoldaanheid. Samenvattend: deze Verklaring tracht een minimaal noodzakelijke ethiek op te stellen, zonder welke de mensheid niet zal kunnen overleven. Deze is tegen niemand gericht, maar is een uitnodiging aan iedereen, gelovigen en niet-gelovigen, om deze ethiek als leidraad in het leven te aanvaarden:

• 'Gebaseerd op persoonlijke ervaring en de problematische geschiedenis van onze planeet hebben we geleerd dat:
• een betere wereldorde niet uitsluitend kan worden gerealiseerd of opgelegd door middel van wetten, voorschriften en verdragen;
• vrede, rechtvaardigheid en de bescherming van het milieu afhankelijk zijn van het inzicht en de bereidheid van mannen en vrouwen om rechtvaardig te handelen;
• acties voor rechten en vrijheden veronderstellen dat de mens zich bewust is van verantwoordelijkheden en plichten, en dat daarom een beroep moet worden gedaan op zowel de ratio als het gevoel van mannen en vrouwen;
• rechten zonder morele inbedding geen lang leven beschoren zullen zijn, en er geen betere wereldorde zal ontstaan zonder een mondiale ethiek.'

Vervolgens worden de volgende twee fundamentele eisen geformuleerd:

• Ieder mens (blank of gekleurd, man of vrouw, rijk of arm) dient menselijk te worden behandeld.
• Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Of in positieve termen: Wat gij wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander. (Dit principe is reeds terug te vinden in de Gesprekken van Confucius en maakt deel uit van bijna alle grote religieuze tradities ter wereld).

Op basis hiervan zijn vier vaststaande richtlijnen opgesteld, waarin alle godsdiensten zich kunnen vinden:

• De noodzaak tot een cultuur van geweldloosheid en respect voor het leven:
  'Gij zult niet doden.' Of in positieve termen: 'Respecteer het leven.'
• De noodzaak tot een cultuur van solidariteit en een rechtvaardige economische orde:
  'Gij zult niet stelen.' Of in positieve termen: 'Handel eerlijk en rechtvaardig.'
• De noodzaak tot een cultuur van tolerantie en een aan de waarheid gewijd leven:
  'Gij zult niet liegen.' Of in positieve termen: 'Handel en spreek waarachtig.'
• De noodzaak tot een cultuur van gelijke rechten en partnerschap tussen mannen en vrouwen:
  'Gij zult geen seksuele immoraliteiten begaan.' Of in positieve termen: 'Respecteer en bemin elkaar.'

Laat me eindigen met nog een citaat uit de Verklaring aangaande een Mondiale Ethiek:

'Wij zijn overtuigd van de fundamentele eenheid van de menselijke gemeenschap op aarde. We roepen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 in herinnering. Wat hierin formeel onder woorden werd gebracht op het niveau van rechten willen wij hier bevestigen en verdiepen vanuit ethisch perspectief... We doen een beroep op alle bewoners van deze planeet. De aarde kan niet ten goede veranderen zonder dat het bewustzijn van individuen verandert. Wij doen de plechtige gelofte ons in te zetten voor een dergelijke transformatie van individueel en collectief bewustzijn, voor het ontwaken van onze geestelijke krachten door middel van overpeinzing, meditatie, gebed of positief denken, voor de bekering van het hart. Gezamenlijk kunnen we bergen verzetten! Zonder de bereidheid om risico's te nemen en offers te brengen, kunnen we onze situatie niet fundamenteel veranderen. Daarom zetten we ons in voor een gemeenschappelijke mondiale ethiek, een beter wederzijds begrip, en voor een in sociaal opzicht heilzame manier van leven, waarin we streven naar vrede en bescherming van de aarde.

We roepen alle mannen en vrouwen, al dan niet religieus, op om hieraan mee te doen!'