De zwarte Zuid-Afrikaanse homofilm is, tien jaar na de eerste democratische verkiezingen, uit de kast gekomen.
De Suid-Afrikaanse Uitsaai Korporasie, de vroegere staatsomroep en voorheen het domein van televisiedominees, is vandaag de dag een keurige publieke zender die de vijftien homofilmproducties die intussen tot stand zijn gekomen, vrijwel allemaal heeft uitgezonden. De meeste films beleefden hun première tijdens het Out in Africa filmfestival dat dit jaar voor de elfde keer plaatsvond. Dankzij de Video Suitcase, samengesteld door de organisatoren van het festival, vinden de films ook hun weg naar homogroepen op het platteland.
‘Mijn zoon de bruid’, heet de documentaire over een homobruiloft in KwaThema, een township bij Johannesburg. Mpumi Njinge, een jonge filmmaker, voltooide het document kort voor hij in oktober 2002 aan aids stierf. Njinges film vertelt het verhaal van een jongen die voor een andere jongen viel. Moeder boos, dominee erbij, ruzie en jarenlange onmin. Maar dan dringt het begrip door, misschien ook omdat Kgompie, de hoofdpersoon, aankondigt te willen trouwen met zijn geliefde. Net als hetero’s, kan het normaler? Dan zien we de voorbereiding van het huwelijk, de onderhandelingen over lobola (de bruidsschat), het slachten van een kalf, het uitkiezen van de jurk. Blije jonggezellen, een moeder die haar geluk niet opkan, een uitbundig kerkkoor. Een happy end tegen de achtergrond van het Zuid-Afrikaanse township-landschap: matchbox huisjes, een kinderauto van ijzerdraad, rood zand.
Voor My Son The Bride leverde Njinge zijn eerste film af: ‘Everything must come to light’. Daarin gaat hij op bezoek bij sangoma’s in Soweto, vrouwelijke traditionele genezers waarvan er nogal wat lesbisch zijn. Ze vertellen over het moment van hun calling, de opleiding tot genezer en demonstreren het gooien van de botten en de wijsheid die ze daaraan menen te ontlenen. In de loop van de film dringt het tot de toeschouwer door dat er eerder sprake is van een keuze dan een roeping. Sangoma’s genieten respect en worden beschermd door de gemeenschap. Lesbische vrouwen daarentegen, zijn onderwerp van spot en agressie. De in Johannesburg gevestigde website Behind the Mask, die ontwikkelingen op het gebied van homoseksualiteit in Afrika volgt, bevat een reeks hartverscheurende getuigenverslagen van lesbiennes die het slachtoffer werden van groepsverkrachting. ‘Jij lesbisch? We are going to fix you’, zeggen de daders.
Achter Zuid-Afrika’s constitutionele homosprookje – in 1996 legde het land als eerste ter wereld de ‘vrijheid van seksuele oriëntatie’ grondwettelijk vast - gaat een werkelijkheid schuil die aanmerkelijk minder vrolijk is. Daarvan getuigen ook de films die onder auspiciën van de Gay and Lesbian Archives of South Africa (GALA) zijn gemaakt. Zo voeren de makers Paolo Alberton en Graeme Reid de kijkers in ‘Dark ’n Lovely, Soft ’n Free’ langs homoseksuele kappers in de townships. Het zijn verhalen van marginalisering en overleving en van een subcultuur die geen getto kent. Want dat is toch het meest raadselachtige in veel nieuwe homofilms: dat verstoting en aanvaarding zo dicht langs elkaar heen schuiven, soms in elkaar overlopen. Ze lijken elkaar van het ene op het andere moment zelfs te kunnen vervangen. Het is een werkelijkheid die zich vaak niet laat begrijpen in de overzichtelijke kaders die het westerse homoleven kenmerken. Traditie en cultuur spelen dan ook een belangrijke rol in de zoektocht van jonge homoseksuelen naar hun eigen, Afrikaanse geschiedenis.
BEHIND THE MASK: A website on gay and lesbian affairs in Africa
Still uit Everything must come to light
 |